فرشته حسینی؛ روزنامه‌نگار
شاید برای شما هم پیش آمده که شب‌ها به علت سروصدا از خواب بیدار شوید و دیگر خوابتان نبرد. در چنین وقت‌هایی معمولا چه می‌کنید، غیر از این‌که به عامل تولید صدا درود بفرستید و برایش آرزوهای خوب کنید؟ پس از مدتی با روی‌هم فشار دادن بی‌نتیجه پلک‌هایتان سراغ موبایلتان می‌روید، باقی شب را در شبکه‌های مجازی به این و آن پیام می‌دهید و تمام روز بعد را در محل کارتان یا با مردم مشغول جنگ‌ودعوا هستید و یا مدام خمیازه می‌کشید و دعا می‌کنید رییس‌تان شما را نبیند؛ این اتفاق هرچند وقت یک‌بار برای شما می‌افتد؟
اگر پاسخ‌تان «زیاد» و «معمولا» است برایتان متاسفیم چون شما خواب سبکی دارید؛ درصورتی‌که استراحت و خواب عمیق یکی از شفادهنده‌ها و کلید سلامتی است. بدن انسان شباهت زیادی به بطری دارد، طی روز ضعیف می‌شود و نیاز دارد در شب با استراحت کامل، دوباره چارچ شود؛ اما وقتی خواب سبکی دارید شبیه این است که بطری بدن‌تان درست چارچ نشده و کارایی آن پایین است.
باید بدانید که خواب سبک، تقصیر مغز شماست. این پدیده اصولا چندان خوشایند نیست؛ وقتی ببینید دیگران در کمال راحتی خوابیده‌اند و فقط شما بیدارید، بیشتر عصبانی خواهید شد.
محققان امریکایی برای بررسی علت این اتفاق مطالعاتی انجام داده‌اند. آن‌ها معتقدند مغز بعضی افراد برای جلوگیری از تاثیر محرک‌هایی که باعث اختلال خواب می‌شود، قدرت بیشتری دارد.
در حالت عادی، مغز انسان هنگام خواب هم فعال است و محرک‌های بیرونی را دریافت و ارزیابی می‌کند. این فعال بودن برای حفظ سلامت و امنیت انسان در مواجهه با خطرات محیطی، یک ضرورت محسوب می‌شود؛ اما وقتی محرکی چند بار تکرار می‌شود، مغز انسان از تاثیر این عامل بر ذهن و جسم جلوگیری می‌کند.
تنها در این صورت است که بدن فرصت پیدا می‌کند به‌وسیله خواب شبانه، انرژی دوباره خود را به دست آورد و اصطلاحا چارچ شود.
خُردسالان پیش از ۶ سالگی به ۱۴ ساعت خواب در شبانه‌روز نیاز دارند. شاگردان مکاتب ۱۲ ساعت و نوجوانان ۹ تا ۱۰ ساعت باید بخوابند.
دانشمندان دانشکده پزشکی هاروارد و شفاخانه عمومی ماساچست، برای اولین‌بار قصد دارند با بررسی امواج مغز افرادی که از خواب می‌پرند، راهی برای درمان قطعی آن پیدا کنند.
دکتور جفری آلن بوگن، متخصص مغز و اعصاب می‌گوید: «تاکنون مطالعاتی درباره ارتباط سروصدا با اختلال خواب انجام شده است؛ اما همه آن‌ها دو راه عمده برای جلوگیری از این اختلالات پیشنهاد می‌کنند. گروهی معتقدند این محیط است که باید کم سروصدا شود.
گروه دوم هم می‌گویند افرادی که چنین مشکلی دارند باید با روش‌های خاصی خود را از سروصدا محافظت کنند؛ مثلا در کلکین خانه از شیشه دوجداره استفاده کنند و یا حتی هنگام خواب، گوشی‌هایی در گوش خود بگذارند تا ورود صدا به گوش کاهش پیدا کند!»
اما دکتور آلن بوگن و همکارانش به دنبال راه سومی هستند. آن‌ها می‌خواهند جلوی پاسخ مغز به این سروصداها را بگیرند.
در مطالعه‌یی که این گروه امریکایی ترتیب داده است، ۱۲ داوطلب که به‌طورمعمول دارای خواب خوب و طبیعی شبانه بودند، انتخاب شدند.
در این مطالعه الگوی امواج مغزی این ۱۲ تن در سه شب متوالی بررسی شد. شب اول این افراد در تختی راحت و بدون هرگونه سروصدایی خوابیدند و دانشمندان امواج مغزی آن‌ها را ثبت کردند؛ اما دو شب بعدی، ۱۴ نوع صدای آزاردهنده مختلف در محل خواب این افراد پخش شد و هم‌زمان امواج مغزی آن‌ها ثبت شد. صداهایی شبیه به عبور موتر، صدای انسان، باز و بسته شدن در و حتی صدای ماشین هواپیما از دوردست جزو این ۱۴ نوع صدا بودند.
امواج مغزی مربوط به همه نواحی مغز بررسی شد؛ اما دکتور آلن بوگن بیشترین مطالعه را بر امواج حاصل از «تالاموس» انجام داد؛ تالاموس بخشی از مغز انسان است که اطلاعات مرتبط با محرک‌های بینایی و شنوایی را دریافت می‌کند. موج‌هایی که هنگام خواب توسط تالاموس تولید و روی الکتروانسفالوگرام (منحنی امواج مغزی) ثبت می‌شوند، امواج دوکی خواب نام دارند.
دکتور آلن بوگن متوجه شد که شکل این امواج دوکی در افراد مختلف متفاوت است و این تفاوت با میزان تحریک‌پذیری نسبت به صداهای محیطی ارتباط دارد.
افرادی که امواج دوکی بیشتری در الکتروانسفالوگرام داشتند، کسانی بودند که سروصدای اطراف، کم‌تر باعث از خواب پریدن آن‌ها می‌شد؛ یعنی به عبارتی هرچه امواج دوکی بیشتر باشد، کیفیت خواب هم بهتر است؛ هرچند هنوز مطالعات تکمیلی بیشتری در این زمینه باید انجام شود؛ اما دکتور آلن بوگن معتقد است که یافته آن‌ها خوابیدن را برای بسیاری از افراد بشر آسان‌تر خواهد کرد.
به گفته وی، افرادی که هیچ‌وقت خواب خوبی ندارند می‌توانند در آینده‌یی نزدیک، به کلینیک‌های مغز و اعصاب بروند تا امواج مغزی تالاموس آن‌ها هنگام خواب ثبت شود؛ زیرا ممکن است جزو گروهی باشند که امواج دوکی کم‌تری دارند؛ البته ثبت این امواج فقط وقتی ارزش دارد که در صورت کم‌بودن آن‌ها راهی برای افزایش این امواج وجود داشته باشد.
اما دکتور آلن بوگن به حل این مشکل هم به‌شدت امیدوار است و می‌گوید: «راه سومی که ما به دنبال آن هستیم، به‌زودی خوابیدن را برای بسیاری دوست‌داشتنی و لذت‌بخش خواهد کرد.»
ارتقای سلامت با خواب عمیق
استراحت و خواب عمیق یکی از شفادهنده‌های موثر و کلید سلامتی انسان است. بدن انسان شباهت زیادی به بطری دارد، طی روز ضعیف می‌شود و نیاز دارد در شب با استراحت کامل، دوباره چارچ شود.
خواب کافی و عمیق برای عملکرد صحیح مغز جنبه حیاتی دارد و کمبود خواب به‌شدت زیان‌آور است. مطالعه و یادگیری، تمرکز، هوشیاری، برنامه‌ریزی، خلاقیت و نمره‌های قبولی امتحانات همگی تحت تاثیر خواب کافی و یا کمبود خواب است.
افراد کم‌خواب از مشکلات حافظه و عملکرد ضعیف در صنف یا محیط کار شکایت دارند و دو برابر افراد خوش‌خواب دچار تصادفات رانندگی می‌شوند. ما حدود یک‌سوم از زندگی خود را در خواب به‌سر می‌بریم؛ بنابراین خواب عمیق برای سلامت عمومی ضروری است.
کمبود خواب ارتباطی مستقیم با چاقی، بیماری قند و بسیاری از بیماری‌ها دارد و علت خطاها، تصادفات و به‌طورکلی، عملکرد ضعیف انسان‌ها در زندگی است.
با ورود تلویزیون به خانه‌ها، میلیون‌ها انسان خواب کامل ندارند. آن‌ها که به‌طور عمدی کم‌خوابی را برای خود تحمیل می‌کنند تا آخر شب فلمی را تماشا و یا با دوستان خود گپ می‌زنند و به نظر خود کمبود خواب را با خواب بیشتر صبحگاهی جبران می‌کنند؛ ولی باید بدانند کمبود خواب مداوم اثرات مخربی بر مغز انسان دارد که به‌آسانی جبران‌پذیر نخواهد بود.
خواب عمیق در شب یکی از بهترین شیوه‌های تقویت نیروی مغز و افزایش بهره‌وری است.
متخصصان خواب می‌گویند کیفیت خواب مهم‌تر از کمیت آن است و این راز سلامتی است. ۷ ساعت خواب عمیق در شب برای افراد بالغ بسیار سودمند است؛ اما ۶ ساعت خواب با کیفیت خوب بهتر از ۸ ساعت خواب ناآرام است.
آمار نشان می‌دهد کسانی که خوب می‌خوابند، عمر طولانی‌تری دارند. نوع شغل و کار روزانه به‌گونه‌یی خواب شبانه را تحت تاثیر می‌گذارد. افرادی که کارهای فکری انجام می‌دهند به خواب زیادی نیاز دارند.
فواید خواب عمیق و با کیفیت
داشتن الگوی مناسب خواب ضروری است. هر ساعت خواب قبل از نیمه‌شب به‌اندازه دو ساعت خواب بعدازآن ارزشمند است و به مقدار زیادی در سلامت شخص موثر است و در این صورت بیدار شدن راحت اول صبح، تمرکز بیشتر به هنگام مطالعه و تحصیل و کار، احساس انرژی بیشتر در طول روز و نهایتا آرامش بیشتر را تجربه خواهید کرد.
بنابراین سعی کنید شب‌ها در ساعت معینی بخوابید و اول صبح راس ساعت معینی از خواب بیدار شوید، حتی در روزهای تعطیل، همین نظم را رعایت کرده و از خوابیدن زیاد اجتناب کنید؛ زیرا نظم ساعت بیولوژیک بدن شما را به هم می‌زند و خواب رفتن شما را با مشکل مواجه می‌کند.
منابع
هفته‌نامۀ سلامت
کتاب طبیعت طبیب و مغز برتر
