محمدزبید عالمیار*
پس از تسلط طالبان بر افغانستان در 15 اگست 2021، طولانی‌ترین نبرد در این کشور جای خود را به یک بحران فزاینده حقوق بشری داد. گروه طالبان بدون هیچ گونه مقاومتی وارد کابل شدند و پس از آن، محمد اشرف غنی، کرسی ریاست جمهوری را رها و از افغانستان فرار کرد.
از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان تما‌می عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در این کشور با مشکلات جدی روبه‌رو شده و موج ناامیدی‌ها یک بار دیگر بر این کشور سایه افکنده است.
در هشت ماه گذشته طالبان ظرفیت ارایه ساده‌‌ترین خدمات اجتماعی را برای مردم نداشته است؛ اما در مقابل نقض آشکار حقوق بشر، بازداشت بانوان معترض، جستجوی خانه به خانه، سرکوب اقلیت‌ها و تما‌می مواردی که ناقض حقوق بشر و ارزش‌های اسلا‌می است، سیر سعودی داشته است.
در نخستین اقدامات، گروه طالبان بر پیشرفت‌های حقوق بانوان و آزادی بیان که یکی از مهم‌ترین دست‌آوردهای افغانستان پس از سال2001 بود، محدودیت‌های سرکوب‌گرایانه را وضع کردند.
مکتب‌های دخترانه و دانشگاه‌ها تعطیل شد و بانوان از کار در اکثر شغل‌های دولتی و شخصی منع شدند. خبرنگاران، فعالان حقوق بشر و بانوان بازداشت و مورد لت‌وکوب قرار گرفتند.
وضع محدودیت‌های بیشتر بر فعالیت بانوان
کابینه طالبان در نخستین اقدامات‌شان، سیاست‌ها و مقررات ثابتی را اعلام کرد که بیشتر حقوق بانوان و دست‌آوردهای آزادی بیان را به عقب برمی‌گرداند. این اقدامات شامل محدود کردن شدید دسترسی به اشتغال‌زایی، تحصیل و محدودیت حق تجمع مسالمت‌آمیز در این کشور بود.
طالبان بانوان و افراد سرشناس را جستجو کرده و آنها را از آزادی رفت‌وآمد به خارج از خانه‌هایشان محروم و حتا در بسا مورد، بسیاری را مورد لت‌وکوب، بازداشت و به قتل رساندند.
اعمال سیاست‌های سخت‌گیرانه طالبان سبب شد تا بسیاری از بانوان دست به اعتراض زده و برای اعاده حقوق‌شان، در خیابان‌ها برآیند؛ اما موج سرکوب‌گرایانه طالبان سبب گردید دامنه این اعتراضات ازهم پاشیده و بسیاری از بانوان معترض توسط این گروه بازداشت و یاهم به قتل برسند.
از جانب دیگر، طالبان گفته بودند که از تحصیل دختران و بانوان حمایت می‌کنند، اما در 18سپتمبر دستور بازگشایی مکاتب متوسطه را فقط برای پسران صادر کردند. برخی از مکاتب متوسطه دخترانه متعاقباً در چند ولایت بازگشایی شد، اما تا اکتوبر2021 اکثریت مکتب‌ها بسته ماند.
در 29 اگست، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان اعلام کرد که دختران و بانوان می‌توانند به تحصیلات‌شان در دانشگاه‌ها ادامه دهند؛ اما نمی‌توانند با پسران و مردان تحصیل کنند.
اکنون بیش از 8ماه از حکومت طالبان در افغانستان می‌گذرد، وعده‌های که برای بازگشایی مکتب‌ها داده بودند، همه خاک زدن بر چشم مردم و جامعه جهانی به خاطر به رسمیت شناختن شان گفته شده است؛ چرا که تاکنون هیچ کشوری این گروه را به رسمیت نشناخته و دخترانی که هزاران امید به رفتن دوباره مکتب‌ها را داشتند، در زندان انحصارگرایی و افراطگرایی این گروه قرار گرفتهاند.
همچنان در ماه سپتامبر 2021، طالبان وزارت امور زنان را حذف کردند و آن را به نام «وزارت امر به معروف و نهی از منکر» تغییر دادند. نهادی که صلاحیت تحمیل قواعد «رفتاری» را با دیدگاه افراطگرایانه خودشان بر شهروندان به ویژه بانوان دارد، از جمله این‌که بانوان چگونه لباس بپوشند و چه زمانی و چطور با شخصی محرم از خانه بیرون شوند.
فصل جدید مقاومت
بانوان افغانستان احساس می‌کنند که مورد ستم و تبعیض قرار گرفتهاند، به‌ویژه که می‌بینند بازیگران جهانی از طریق اقدامات خود به طالبان مشروعیت می‌دهند. جامعه جهانی به بانوان افغان اعتباری را که شایسته آنهاست برای دست‌آوردهایی که در بیست سال گذشته کسب کرده‌اند، اعطا نکرده است.
بانوانی که برضد استبداد و تبعیض شدید جنسیتی حکومت گروه طالبان قد علم کرده؛ هر روز به تنهایی هزینه می‌پردازند، به شکل مرموز کشته و خودسرانه توقیف میشوند، دچار یاس، انزوا و هتک حرمت میشوند. دنیا تماشاگری بیش نیست به این امید که این گروه به تدریج تغییر خواهد کرد.
شرکای جهانی باید به طور کامل تصدیق کنند که بانوان افغان باید رهبران – نه پیروان – در مبارزه برای حقوق خود باشند. آنها خودشان این راه را پیمودند و به همین دلیل، جامعه جهانی باید به بانوان افغانی که زندگی خود را وقف این مبارزه کرده‌اند، احترام بگذارد.
فصل جدیدی از مقاومت در افغانستان توسط فعالان جامعه مدنی و بانوانی که به خیابان‌ها می‌روند در حال ظهور است. این بانوان خواستار حقوق همه هستند، نه فقط حقوق خودشان، تحصیل و کار حق مشروعیت آنهاست و باید به عنوان بازیگران سیاسی به رسمیت شناخته شوند.
تا زمانی که این اتفاق نیفتد، حقوق زنان از سوی طالبان به عنوان پروژه غرب تلقی خواهد شد.
راه حل!
با تاسف، تصویر آینده زنان افغانستان در حال حاضر و هشت ماه پس از حاکمیت جبری طالبان؛ مبهم و ناروشن است. از جانب دیگر، حمله نظا‌می روسیه به اوکراین توجه سطحی جهان و رسانه‌ها از وضعیت بانوان افغانستان را کاسته و فرصت بیشتری برای مانور طالبان میسر شده است.
در این شرایط دشوار و تاریک نشانه‌های عینی و مشهودی نه از جانب جامعه جهانی و نه از سمت گروه طالبان برای ترسیم آینده روشن زنان افغانستان وجود دارد.
از جانب دیگر، تضمین آزادی بیان، شمولیت بانوان در حکومت، احترام به ارزش‌های انسانی برای بانوان افغان در تمام بخش‌ها به ویژه اجتماع و سیاست، بازگشایی درب مکتب‌ها به روی دانش‌آموزان دختر، باید یکی از پیش‌شرط‌های جامعه جهانی در گفتگو با طالبان باشد و اگر جامعه جهانی مردم افغانستان را فراموش کند، نه تنها افغانستان در گرداب افراطگرایی و قبیله‌گرایی فرو خواهد رفت؛ بل دامنه این افراطگرایی روزی به دیگر کشورها هم ریشه دوانیده و جهان بار دیگر، شاهد فاجعه بشری خواهد بود.
بنابراین، انتظار منطقی این است که جامعه جهانی و نهادهای حقوق بشری از سیاست‌های دوگانه امریکا و شرکای جهانی‌اش در قبال افغانستان بخواهند تا بارِ اشتباهات سیاسی و منفعت‌طلبی‌های سازمانی خویش را بیش از این بر دوش بانوان افغانستان نگذاشته، مسوولیت‌های بشری خود در برابر بانوان رها شده افغانستان بر عهده بگیرند و برای مشروعیت‌بخشی و قدرت‌نمایی طالبان از چهره و نام برخی از بانوان افغانستان در بیرون، استفاده ابزاری و پروژه‌ای ننمایند.
دربارۀ نویسنده: *محمدزبید عالمیار، درس‌خواندۀ رشته ژورنالیزم دانشگاه کابل است. او در سازمان‌های داخلی و خارجی و رسانه‌های افغانستان، گزارشگر، معاون بخش خبر، مدیر مسوول، ویراستار و گوینده بوده است. عالمیار در دو دانشگاه خصوصی برای محصلان ژورنالیزم، خبر، ارتباطات و گزارش‌نویسی را تدریس کرده است.
وی در آلمان زندگی می‌کند و در جریان ختم دورۀ ماستری در رشته «ارتباطات جهانی» از دانشگاه Webster قرار دارد. او با سازمان‌های معتبر در امور پناهنگان نیز همکاری داشته است. آقای عالمیار در این اواخر با همکاری و هماهنگی جمعی از فرهنگیان و روزنامه‌نگاران مقیم آلمان به‌خاطر حمایت از خبرنگاران افغان، «سازمان حمایت از ژورنالیستان افغانستان» را تاسیس کرده‌اند.
